Mondseer Einbaum

De Mondsee is het laatste meer in het Salzkammergut waar de boomstamkano bewaard is gebleven.

De Mondsee is het laatste meer in Oostenrijk waar de boomstamkano nog bestaat.
Het maken van een korjaal was geen alledaagse aangelegenheid. Dat het iets betekenisvols had en in bredere kring werd erkend, blijkt uit de gebruiken die ermee verbonden zijn. De reden hiervoor is te vinden in het belang van de dug-out boom voor het leven van de mensen bij het meer, die altijd een belangrijke bron van voedsel voor hen was, vervolgens in een onbewuste eerbied voor de reusachtige boom en ten slotte in het feit dat het werk een speciale vaardigheid vereiste die uit vroegere tijden was overgeleverd en die slechts enkelen beheersten. Er werd gebeden om de zegen van de Here God en dit ging gepaard met gezellige en vrolijke gebruiken. Al het werk was goed doordacht en voorbereid en gepland voor de lange termijn. De schutsboom ("Schöff") werd gemaakt volgens oude, traditionele mallen en werkmethoden en met speciaal gereedschap.

In de regel werden dennenbomen gebruikt als scheepsbomen ("Schöffbam") omdat ze beter bestand zijn tegen water. Dit waren reusachtige bomen met een hoogte van 45 tot 53 meter en een leeftijd van 200 tot 250 jaar. De Mondsee-grafbak heeft een lengte van 36 schoenen (iets meer dan 11 meter); de stam moest minstens 11 massieve meter lang zijn. In sommige gevallen konden er twee korjalen worden gehakt van een bijzonder mooie scheepshout. Degene die werd gehakt van het deel dat het dichtst bij de top zat (de "overloop") was iets kleiner.
Als een stam in de kern verrot was ("dalig") of "door ijs aangetast", werd de lengte van de dug-out ingekort of werd een beschadigd gedeelte "opgelapt". Slechte bomen werden herkend aan het geluid dat de stam maakte als er tegenaan werd geslagen. Het was algemeen bekend wie de eigenaar was van de scheepsbomen en waar ze zich bevonden.

In Fischerhaus staat dat de hoeveelheid bloch die nodig was voor een korjaal ooit "een kroon thaler" (Maria Theresa thaler) kostte. Toen er in guldens werd gerekend, rekende de Steininger aan de Irrsee 90 gulden voor een gegraven gat van 9 kubieke meter. In de jaren 1930 lag de prijs van een bloch tussen de 200 en 300 shilling.

De Schiffbaum werd meestal later in de herfst (Allerheiligenmaand) geveld, minder vaak vroeg in de lente als de bomen nog niet in sap waren. "De maan moet aan het afnemen zijn, want dan komt het sap uit de boom en wordt het hout licht," zeiden de ervaren schippers. De exacte tijd werd bepaald door de kalendertekens. Volgens de oude ervaring hangt de duurzaamheid van het hout hier vanaf. Het is vooral goed als er "drie dagen in de vis zitten" en het is belangrijk dat "de bovenkant droog is" op het moment van vellen, dat wil zeggen dat het niet van tevoren heeft geregend. Leeuw Stier en Steenbok werden ook beschouwd als goede kalendertekens.

Er waren meestal 10 tot 12 mannen aan het werk om de dug-outs te hakken. Ze stonden onder de leiding en het voorbereidende werk van de "moaster". Ongeveer een derde was een ervaren "Schöffhacka", de anderen werkten als onbetaalde burenhulp ("Robot") en kregen alleen eten. Het relatief grote aantal arbeiders was nodig omdat de "Prügl" (ruw gehouwen uitgeholde kano) in één keer moest worden gemaakt en naar het meer moest worden gebracht om te voorkomen dat hij zou "scheuren" (d.w.z. barsten) tijdens het stapelproces. Voor sommige werkprocessen waren ook veel handen nodig. Het duurde meestal twee dagen om de "Prügl" in het bos uit te werken. Inclusief het kappen en het naar het meer brengen waren er drie dagen nodig.

Ze vertrokken vroeg op de dag, soms zelfs 's nachts. Zodra ze de giek van het schip bereikten, begon het werk met drie Onzevaders. Voordat de boom werd geveld, sneed de "moasta" een stuk schors aan de schaduwkant van de boom af, zodat deze kant met zekerheid kon worden herkend als de boom lag, omdat het de basis van de schuilholte zou vormen vanwege de dichtere jaarlijkse groei. De "Schöffbamsag", een extra lange zaag, werd gebruikt om de schors door te zagen. Volgens de oude traditie werden er drie kruizen in de boomstam gezaagd "zodat de arme zielen in het wilde Gjoad erop konden rusten." Daarna werden de "Rab aufgrissn" (de ruwe vorm die in de bast was gekerfd) en het "Abraum" (het bovenste bovenhout) van de "Moasta" verwijderd. Als het goed "kliabt", werden er dakspanen van gemaakt. Op de tweede dag werd de binnenkant uitgehakt ("ketelhakken"). De "moasta" deelde de "dieptematen" uit - stokken van een bepaalde lengte die aangaven hoe diep het hout gehakt kon worden. Veel werk werd nu gedaan met de "Schöfftexel", een schoffel met een dwarse snijkant die aan de zijkanten in een rechte hoek omhoog was gebogen. Dit stond bekend als "Einitexln" en "Austexln". Op de tweede dag werd ook de begroeiing aan de zijkanten verwijderd. Op de derde dag kreeg de vloer zijn vorm. De "Moasta" tekende de lijn van de buitenste kromming van de grond bij "Gransen" (voorkant) en "Stoia" (achterkant). Dit was een speciale vaardigheid en bepaalde de bevaarbaarheid van de dug-out. De bodem was niet vlak, maar licht gebogen ("bucklat"), "anders kun je hem niet sturen".

Het slepen uit het bos naar een spoor werd gedaan door trekdieren (ossen of paarden) met een halve wagen. De stuurkant, die voorzien was van wat overhout (een "kussen"), werd meegetrokken. Het einde van het werk in het bos en de reis naar het meer werden geassocieerd met een vrolijk gebruik. Een versierde spar (de "Boaschn") werd aan de "Gransen" van de "Prügl" gespijkerd en de hoeden van de deelnemers en de trekdieren werden versierd. De dochter van de eigenaar van de boaschn of een meisje uit de buurt werd gekozen als "Schöffbraut". Eenmaal op de rijbaan namen de "Schöffbraut", de boomeigenaar, de "Moasta" en enkele "Schöffhacker" plaats in de "Prügl", terwijl de anderen de tocht te voet begeleidden. Onderweg versterkten ze zich met een drankje. De stemming steeg. Het kon gebeuren dat de trein werd "tegengehouden"; er werd een paal over het pad gelegd of er werd een koord gespannen en je moest een donatie doen om vrije doorgang te krijgen. Als de trein een herbergier passeerde, werd hem om een drankje gevraagd. Als de trein zijn bestemming bereikte, deelde de vrouw van de houthakker donuts uit en werd er nog een drankje geserveerd. Uiteindelijk werden alle deelnemers in het huis uitgenodigd en vermaakt. Het evenement werd tot diep in de nacht gevierd, meestal met zang en muziek, soms ook met dans.
De volgende dag werd de "Prügl" tot zinken gebracht ("Einschwarn"). Dit werd gedaan, verzwaard met stenen, op een punt van ongeveer 2 meter diep vlakbij de kust. Dit voorkwam dat het hout zou barsten en, volgens de traditionele opvatting, vergrootte het de duurzaamheid ("het water voert het sap af"). Door het hout in het water op te slaan, werd ook voorkomen dat het "klapperig" werd, waardoor de netten niet vast kwamen te zitten.
Als er een nieuwe dug-out nodig was, wat meestal op de lange termijn te voorzien was, werd de "Prügl" "gelicht". Dit gebeurde in de late herfst, wanneer de zon niet meer zo sterk was. De "Prügl" werd aan land getrokken en liet het in de winter uitdrogen (het vocht moest eruit "vriezen").
In de lente vond de laatste fase van het werk plaats: "schoonmaken". Dit was de term die werd gebruikt om de afwerking van de schuilholte te beschrijven. De "Prügl" verloor hierbij ongeveer de helft van zijn wand- en vloerdikte. Over het algemeen waren de werkmethoden vergelijkbaar met die voor het uithakken, alleen moest het werk nu voorzichtiger en fijngevoeliger worden gedaan, omdat de uiteindelijke vorm moest worden gecreëerd. Dit werk kostte 2 tot 4 man ongeveer een week. Eindelijk kwam het beslag. De "jukken", rechthoekige beuken planken voor het vasthouden van de roeispanen, werden op hun plaats gezet, één aan de rechterkant van de "Stoia" en één aan de linkerkant van de "Gransen". De "Reidn", kleine geweven kransen gemaakt van wilgentenen of "Elexn" (treurkersen), werden door de gaten in de "Joche" getrokken. De roeispanen werden door de "Reidn" getrokken en het roeien gebeurde staand, wat een vaardigheid vereiste die al sinds de jeugd werd geoefend.

Het te water laten van de voltooide korjaal in het water was een gebeurtenis vol verwachting. Nu was het tijd om uit te vinden of hij geschikt was om te varen. Een korte testrit volgde, waarna hij zijn plaats vond in de "Schöffhittn". De dag werd afgesloten met een verfrissing.

Aan de Mondsee werd de boomstamkano een "Schöff" genoemd, een naam die vandaag de dag nog steeds wordt gebruikt. In het oude visreglement zijn de namen "Schöff", "Schäff" en "Scheff" te vinden voor de korjaal. De naam "Einbaum" werd hier waarschijnlijk pas algemeen gebruikt toen wetenschappers zich gingen verdiepen in het probleem van de korjaal en deze term in de kranten verscheen. Het dialect hier heeft de naam veranderd in "Oabam", "Oabäumö" en "Oabäumler".

Naast deze normale vorm van een boomstamkano was er op de Mondsee ook een iets kortere (gemiddeld ongeveer 2 meter), die meestal werd gemaakt van het volgende tweede blok van de giek van het schip en "Nachschöff", "Lohnschöffö" of "Spillschöff" werd genoemd. Af en toe gebeurde het ook dat twee korjalen met de normale lengte van 36 schoenen van één scheepsgiek werden gehakt. In de "Tages-Post", Linz, van 4 december 1907 stond: "De boer Matthias Daxinger in Innerschwand bij Mondsee velde in zijn bos een boom van zeldzame grootte. Deze zeldzame boom had een lengte van 43 meter. De diameter bij de stam is 1,633 m (62 inch). Uit deze boom zijn twee boomstamkano's gehouwen die elk 36 voet meten. Daarnaast produceert de boom ook drie boomstammen, elk 18 voet lang." Er doen verhalen de ronde dat er ooit een scheepsboom stond bij de Weinberger in Innerschwand, waaruit drie boomstamkano's werden gehouwen. Een van de dochters van de Weinberger had deze scheepsboom als huwelijksgeschenk gekregen. De boerderijnamen "Scheffauer" en "Scheffbamer" wijzen nog steeds op de veelvuldige herkomst van scheepsbomen in het Mondseeland.

De meeste scheepsbomen kwamen uit de bossen van de Mondseebergrug, de Kolomansberg en de Saurüssel, dus uit de zandsteenzone van het Mondseeland. Slechts af en toe kwamen ze van de kant van de kalksteenbergen. De Moar z'Stabau, de Scheffauer en de Steininger aan de Irrsee worden genoemd als boseigenaren die vaak scheepsbomen leverden. De laatste boomstamkano voor de vismeester van het kasteel (een afstammeling van de monastieke vismeesters) kwam uit het bos van het kasteel in de Fuchsleiten op de Mondseeberg.

Hoewel de korjaal bij normale zee- en windomstandigheden bijzonder goed op het water lag, had hij ook zijn valkuilen. Bij hogere golven, als de golven niet goed werden benaderd, liep hij sneller vol door de relatief lage wandhoogte. Hij kapseisde ook wel eens. De korjaal was gemakkelijker op te draaien omdat de bodem uit veel hout bestond en daardoor veel drijfvermogen had. "Het draaide snel." Een korjaal zonk niet, tenzij hij zwaar beladen was, maar het was moeilijk om je vast te houden aan een omgekeerde korjaal vanwege zijn vorm.
De traditie van de boomstamkano is tot op de dag van vandaag alleen bewaard gebleven in het Fischenhaus (Tiefgraben 63). De laatste boomstamkano aan de Mondsee is te vinden in het Fischenhauser schiphuis.
De boomstamkano speelt ook een rol in individuele legenden uit de regio Mondsee. De legende van de Buchelmandln, arme zielen die een Buchel (fakkel van beukenhout) over het meer droegen, vertelt over vissers die 's nachts in een boomstamkano over het meer trokken. Een van hen plaagde zo'n "Buchelmandl" door een vuurtje voor zijn pijp te eisen. Het gevolg was dat hij snel naast de visser op de "Stoia" ging zitten en de korjaal begon te zinken. De vissers slaagden er alleen met de grootste moeite in om hun hut te bereiken.

De legende van de vreemde visser vertelt over de duivel die op een nacht met volle maan, in de gedaante van een visser gekleed in koolzwart, naar de monding van de Steinerbach voer in een korjaal met slechts één wand. Toen een dappere visser hem riep, dreef hij bulderend en krakend de vreemde boomstamkano de grindbank van de monding van de Steinerbach op en verdween plotseling spoorloos.